Hammock Magazine კომპანია Meama-სთან ერთად წარმოგიდგენთ სტატიების სერიას იმ ადამიანებთან, ვინც საკუთარ სფეროში ქმნიან მნიშვნელოვან და საინტერესო სიახლეს, პროგრესს და ამ ყველაფრით ცვლიან ყოველდღიურობას. ჩვენ შემდეგ სტატიაში უფრო ახლოს გაგაცნობთ რეჟისორ დათა თავაძეს, რომელიც საკუთარი შემოქმედებითი პროცესის და თეატრის მნიშვნელობის შესახებ ვრცლად გვესაუბრა.
დათა, არსებობდა გადაწყვეტილების მიღების მომენტი, რომ ცხოვრებას თეატრს დაუკავშირებდით, თუ ეს ოჯახიდან გამომდინარე თავისთავად მოხდა?
ალბათ ორივე, დიდწილად თავისთავადაც მოხდა და თან ალბათ გადაწყვეტილების მიღების მომენტიც არსებობდა, თუმცა, სიმართლე რომ გითხრათ, არ მახსოვს ეს როდის იყო. თეატრს რომ ავირჩევდი, ეს თითქოს ისედაც ნათელი იყო, ამიტომ არჩევანი იმას შეეხებოდა, რომ ამ სფეროში მაინცდამაინც რეჟისურა ავირჩიე და არა სხვა რამ.
მიუხედავად იმისა, რომ მინახავს სპექტაკლი თქვენი მონაწილეობით, უფრო მეტად მაინც რეჟისორად გიცნობთ, გადაწყვეტილების მიღებისას ამ ორს შორის არჩევანი რეჟისორობაზე რატომ შეაჩერეთ?
როგორც მსახიობი, იმდენად ანალიტიკური ვიყავი, რომ ვგრძნობდი, ეს ხელს მიშლიდა. მსახიობის პროფესია რეჟისორისგან განსხვავებით, ბევრად ირაციონალურია, დიდწილად გარკვეულ რეაგირებაზე და შეგრძნებებზეა აწყობილი, რასაკვირველია, რეჟისორის შემთხვევაში სარეპეტიციო პროცესშიც მნიშვნელოვანია ანალიზი და დაგეგმვა, მაგრამ როცა ყველაფერი დაგეგმილი და შეთანხმებულია, ისღა დაგრჩენია ითამაშო, რეაგირება მოახდინო გარემოზე, პარტნიორზე და თავადვე შექმნა ატმოსფერო. მივხვდი, რომ ვერ ვთიშავდი რაციონალურ მომენტს და მიჭირდა ეს ტოტალური დანებება თამაშისთვის. საკუთარი თამაშის ჩანაწერი როცა მინახავს, ყოველთვის ვატყობდი, რომ ანალიზის გამო თითქოს ვაგვიანებდი რეაქციას. 
მაინც რა მოგწონდათ ამ საქმეში ყველაზე მეტად?
ჩვენ შემთხვევაში პოტენციურად მეტი თავისუფლება არსებობს იმისა, რომ თავად გადავწყვიტოთ, როდის დამთავრდა ერთი ეტაპი და დაიწყო ახალი. ჩემთვის ერთ-ერთი მთავარი განმსაზღვრელი მაინც ის იყო, რომ შესრულებაზე მეტად გარედან დაკვირვება და პროცესის ორგანიზება მაინტერესებდა, ამავე დროს მინდოდა უფრო მეტ რამეზე ვყოფილიყავი პასუხისმგებელი, ვიდრე ეს მხოლოდ საკუთარი როლი იქნებოდა. მეორე მხრი, მგონია, რომ თეატრში იმის ძიებას, რაც მე მაინტერესებს, მხოლოდ იმ შემთხვევაში შევძლებდი, თუ მე თვითონ ვიქნებოდი ამ ძიების ინიციატორი. ალბათ არასდროს გამიმართლებდა და შემხვდებოდა ისეთი რეჟისორი, რომელიც ზუსტად იმ თემაზე დადგამდა სპექტაკლს, რაც მე მაწუხებს. ჩემთვის იმთავითვე ცხადი იყო, რომ თეატრის გამოყენება მინდა, როგორც სოციალური პლატფორმის და სადემონსტრაციო სივრცის, სადაც შევძლებთ, რომ მიტოვებული თემები წამოვწიოთ და იმ გაჩუმებული ხალხის ხმა გავაჟღეროთ, რომელიც არ ისმის.
თქვენს ყველა სპექტაკლში ჩანს, რომ ყოველთვის ძალიან ხელშესახებ პრობლემებზე საუბრობთ, მაშინაც კი, როცა პიესას ანტიკური ლიტერატურა უდევს საფუძვლად. ყველაზე მეტად რა მოგწონთ სოციალური თეატრის იდეაში და როგორ ფიქრობთ რამდენად იღებს თქვენი მაყურებელი ამ იდეას?
როცა ვაღწევთ იმას, რომ საკითხი, რომელზეც ვმუშაობთ, ყველასთვის გულწრფელად მნიშვნელოვანია, ისე რომ ახსნაც კი არ სჭირდება, რატომ უნდა დავდგათ, მგონია, რომ მაყურებლისგანაც ვიღებთ შესაბამის პასუხს. მთავარი, რის მიღწევასაც ვცდილობთ, არის ის, რომ მაყურებელმა თეატრში მარტოობის განცდა დასძლიოს და იგრძნოს, რომ მისი ესმით. ვერ წარმომიდგენია თეატრი დიალოგის გარეშე, ზუსტად ამის გამო ვერ წარმომიდგენია საკუთარი თავი არაცოცხალ ხელოვნებაში, რადგან ძალიან მიჭირს მომენტალური პასუხის გარეშე რაღაცის კეთება. თეატრს კი, რასაკვირველია, ცვლის მაყურებელი და სპექტაკლიც მხოლოდ იმ შემთხვევაშია დასრულებული, თუ მაყურებელი არსებობს, რამდენჯერაც უნდა ვნახო რეპეტიციაზე, რეალურად მხოლოდ მაშინ ხორციელდება, როცა დარბაზი მაყურებლით ივსება, რეჟისორი კი ფაქტობრივად მაყურებელსა და მსახიობს შორის ამ შეხვედრას ამზადებს.
სპექტაკლის შექმნის დროს ოდესმე გაგითვალისწინებიათ, რა დააინტერესებდა ან რა მოეწონებოდა მაყურებელს?
ერთადერთი, რაც ვიცი, არის ის, რომ ვცდილობ ვიყო გულწრფელი და არასდროს მოვიტყუო. მგონია, რომ წარმატებას მაშინ შეიძლება მიაღწიო, როცა არ დადგამ სპექტაკლს ამა თუ იმ თემაზე, მარტო იმიტომ, რომ პოპულარული თემაა. მე თუ ვსაუბრობ იმაზე, რაც გულწრფელად მაწუხებს, ის აუცილებლად იპოვის ვიღაცას დარბაზში, ვისაც ასევე ძალიან აინტერესებს ეს თემა და პრინციპში სპექტაკლი წარმატებულიც მაშინაა, თუ მაყურებელი ორად გაიყოფა. როცა ყველას მოსწონს, ესე იგი რაღაც დამალე, რაღაც მოიტყუე ან საერთოდ არაფერი არ თქვი. მეორე მხრივ, ძალიან დიდ გულწრფელობასაც შეიძლება ტოტალური წარუმატებლობა მოჰყვეს, ამიტომ მაყურებლის ნეგატიური რეაქცია სულ არ ნიშნავს, რომ რაღაც არ აინტერესებს, ესეც კი შეიძლება იყოს წარმატება, უბრალოდ გააჩნია, რა მიზანს ისახავს დასი.
არის რაიმე მთავარი იდეა, რომელიც თქვენთან მოსულ მაყურებელს სულ გინდათ რომ გაუზიაროთ?
კონკრეტულად ერთს ვერ დავასახელებ, ალბათ სხვადასხვა არსებობს, მაგრამ თუ ჩვენს რეპერტუარს შევხედავთ, თემა, რომლის გარშემოც მუდმივად ვტრიალებთ, კლასობრივ კონფლიქტს შეეხება. "ფრეკენ ჟულიდან" დაწყებული, "ტროელი ქალებით" თუ "ტკივილი არის ახალგაზრდობით" გაგრძელებული, რასაკვირველია, ყველაფერი კონკრეტული იდეოლოგიის გარშემო ტრიალებს. ვლაპარაკობთ სქესებზე, ქალის და მამაკაცის ურთიერთობაზე, მარგინალურ ჯგუფებზე, რომლებიც მაგისტრალური ნარატივიდან გარიყულები არიან, ადამიანებზე, რომლებიც იბრძვიან საკუთარი სისტემის წინააღმდეგ და ადამიანებზე, რომლებიც ექსტრემალურ სიტუაციაში ხვდებიან და ინარჩუნებენ სახეს იმ გარემოში, სადაც ყველაფერი ადამიანური სახის დაკარგვისკენ უბიძგებთ.
მაყურებელთან საკომუნიკაციოდ ყოველთვის ძალიან საინტერესო ფორმებს მიმართავთ, დაწყებული მათთან უშუალო შეხებით, დამთავრებული სხვადასხვა მედიუმების ჩართვით, რას ანიჭებთ მნიშვნელობას იმისთვის, რომ სათქმელი ახალი ინოვაციური ფორმით წარმოადგინოთ?
ფორმას დიდწილად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, თუმცა, ვფიქრობ, რომ მნიშვნელოვანია ახალი ამბები მოვყვეთ, რომელსაც თავისთავად მოჰყვება ახალი ფორმა. როცა "ტროელ ქალებს" ვდგამდი, ვიცოდი, რომ მაყურებელი მსახიობებთან ძალიან ახლოს, სცენაზევე უნდა მჯდარიყო, იმისთვის რომ ჩურჩულიც კი გასაგები გამხდარიყო, "პრომეთეში" პირიქით, მინდოდა, რომ მაყურებელი შორს ყოფილიყო, რადგან ის ყვირილი და ამოძახილი, რაც სცენაზე ხდება, ლეგიტიმური გამხდარიყო. გვქონია სპექტაკლები, რომლებიც უკიდურესად დინამიკურია, ასევე სპექტაკლები, რომლებიც რადიკალურად სტატიკურია, გააჩნია რა გვჭირდება, სად ვართ, რას ვამბობთ და რისთვის ვართ, ეს არის მთავარი კითხვები, სულ ბოლოს ვწყვეტთ, როგორ ვამბობთ ამ სათქმელს. თუმცა, გულწრფელად რომ გითხრათ, პროცესში ამ ყველაფერს იერარქია არ გააჩნია, ვერ ვიტყვი, რომ ჯერ თემას ვიგონებ და მერე ფორმას, პირიქით, შეიძლება ფორმას მივცე ლეგიტიმაცია რაიმე თემით, იმიტომ რომ ჯერ ფორმა მოვიგონო, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ თემა უმნიშვნელოა ან უფრო მნიშვნელოვანი, ვიდრე ფორმა.
გარედან რომ შეხედო დღეს თეატრს, როგორ ფიქრობ, რა გაკლიათ ამ სივრცეში ყველაზე მეტად?
რაღაცები, რაც მაკლდა, თითქოს გაკეთებული მაქვს, თუმცა, რაც უფრო მეტი მაქვს გაკეთებული, ვხვდები, რომ უფრო მეტი რამ მაკლია. ალბათ მაკლია ის, რომ თეატრი საზოგადოებისგან განზე დგას, მაკლია კი არა, მგონია, რომ ეს ძალიან მალე მოკლავს ამ დარგს. დაახლოებით იმას ჰგავს, დემონსტრაციები რომ არსებობდეს არაფრის შესახებ, წარმოიდგინეთ, გაქვთ ტრიბუნა, სადაც აურაცხელი ადამიანი გისმენთ და მიუხედავად ამისა, თქვენ ამ პლატფორმას მაინც არაფერში არ იყენებთ. ჩვენს საზოგადოებაში არსებობენ ადამიანები, რომლებიც ერთ ადამიანსაც კი ვერ პოულობენ იმისთვის, რომ თავიანთი ტკივილი გაუზიარონ ან რაღაც შესჩივლონ, ჩვენ კი ყოველ საღამოს ასეულობით მაყურებელი გვისმენს და გველოდება რას ვეტყვით. საქართველოში დღეს არ გვაქვს იმის ფუფუნება, რომ უბრალოდ კარგები ან ნიჭიერები ვიყოთ, სინამდვილეში ბევრი ამბავი არ უთქვამს ქართულ თეატრს, ძალიან ბევრი ამბავი არ მოუყოლია და განცდა მაქვს, რომ უბრალოდ პრივილეგიის ბოროტად გამოყენებაა, როცა ხალხი იმისთვის მოგყავს, რომ ტაში დაგიკრან. ეს, ბუნებრივია, არ ნიშნავს, რომ თეატრი საინფორმაციო გამოშვებად უნდა გადაიქცეს, სულ მცირე იმიტომ, რომ ამას მედიაზე უკეთ ვერ გააკეთებს, მაგრამ ჩვენ შეგვიძლია ვკონცენტრირდეთ ერთ ისტორიაზე, ერთ ადამიანზე, უმნიშვნელო რაღაცაზე, რაც სინამდვილეში ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ეს ამბავი ვერასდროს აღმოჩნდება ჟურნალების გარეკანზე და გაზეთების პირველ გვერდზე, იმიტომ რომ არ იყიდება.
გააჩნია ხოლმე შთაგონებას კონკრეტული წყარო თუ ესეც მოულოდნელად მოდის?
როცა რაიმე მნიშვნელოვან საკითხს ვეხები, შემდეგ ყველაფერს ამ პრიზმიდან ვუყურებ, თითქოს საკუთარ გარემოში ტურისტი ხდები, როცა ყველაფერი პოტენციურად ჩასაწერი, დასაფიქსირებელი და გადასაღები ხდება. ამ დროს ხვდები, რომ შესაძლებელია საკუთარი თავის მიმართვა ისე, რომ ეს ყველაფერი გემართებოდეს, რომ მასალა, რომელიც ისედაც იყო შენ გარშემო, ამიერიდან ხდებოდეს მასალა შენივე ხელოვნებისთვის. ძალიან მიყვარს პოლონელი მხატვრის და რეჟისორის, ტადეუშ კანტორის ეს სიტყვები: "საგანი ნაგავსაყრელსა და მარადიულობას შორის". ანუ ნებისმიერი საგანი, რომელსაც ვხედავთ, არსებობს ნაგავსაყრელსა და მარადიულობას შორის, რომელიც შეგეძლო ყოფაში თავიდან მოგეშორებინა, მაგრამ არტისტი მას მარადიულობის ნაწილად აქცევს. ჩემთვის ეგეთი Mode-ია, როცა საკუთარ თავს მიმღებლობის მდგომარეობაში ვაგდებ, მერე კი ყველაფერი თავისთავად საჩემოდ მუშაობს.
რას აკეთებთ მაშინ, როცა ეს Mode გათიშულია და როცა თეატრში არ ხართ, რა გზებს მიმართავთ იმისთვის, რომ თქვენი ფართო ხედვა განავითაროთ?
სიმართლე გითხრათ, როცა თეატრში ვარ, ძირითადად მაშინ არის გათიშული. როცა ეს სივრცე სამსახურად გადაიქცევა. სამწუხაროდ, ჩვენ სტაბილურ ქვეყანაში არ ვცხოვრობთ. ერთი მხრივ შეიძლება ეს კარგია იმისთვის, რომ ფხიზლად ვიყოთ, მეორე მხრივ, სამწუხაროდ და საინტერესოდ, პირდაპირ გვაწვდის ცხოვრება რაღაც სიმძაფრეს. ხანდახან ყველაფრისგან გვჭირდება დისტანცირება, რაღაცების მიმართ უკვე ძალა აღარ გვყოფნის, რომ დიალოგში შევიდეთ ან ამ ამდენ რამეში ერთი კონკრეტული გამოვარჩიოთ, თან არა მგონია, ვინმე მუდმივად შთაგონებულ მდგომარეობაში იყოს. თუ რაიმეა პროფესიონალიზმი, ალბათ უფრო პროცესის აღდგენის უნარია - უკვე ვიცი, რა როგორ დავალაგო ისე, რომ შექმნა დავიწყო, შთაგონება მივიღო. შთაგონება ალბათ ისევ ხელოვნებაა, სხვათა შორის არა იმდენად თეატრი, ალბათ უფრო თანამედროვე ხელოვნება, ცეკვა ან ფოტოგრაფია.
რა გიყვართ თეატრალურ სივრცეში ყველაზე მეტად და რა გტოვებთ აქ, როგორც რეჟისორს?
იმას, რაც თეატრში მტოვებს, მე თეატრის მომენტს ვეძახი. ადამიანებს, რომლებიც ერთად მუშაობენ, გარკვეული მომენტის შემდეგ ერთნაირი იდეები უჩნდებათ, თითქოს უკვე ყველაფერზე შეთანხმებულები ვართ, ისე რომ ბევრი ლაპარაკი და ახსნაც არ გვჭირდება, მსახიობიც შესულია თავის მისტერიულ ტერიტორიაზე, ლოგიკას თითქოს თვითონ მიჰყავს აქამდე და ამ დროს ძალიან გაცნობიერებული ერთიანობის განცდა გვეუფლება. ის წამი, როცა ყველა ერთმანეთს ეწყობა, გვაერთიანებს და აადვილებს რაღაცების კეთებას. გარდა ამისა, იმ უცნაური მომენტების გამოც, რომელიც მაყურებელთან გაქვს. მახსოვს, “ტროელი ქალების” მერე ამდგარა მაყურებელი და მსახიობს სცენაზევე ჩახუტებია. ამ დროს ირღვევა ბარიერი სცენას და მაყურებელს შორის, ეს უკვე აღარ არის თეატრი, აღარ არსებობს შეუთანხმებელი კანონები, უცებ ადამიანს უჩნდება იმპულსი, რომელსაც არ მალავს, მიჰყვება ამ იმპულსს და ეხუტება მსახიობს. თუ მოვახერხებდი ამგვარი სივრცის შექმნას, სადაც თეატრი ადამიანისთვის ამგვარ პერსონალურ გამოცდილებად გადაქცეოდა, ასეთ დროს აღარ მჭირდება იმაზე ლაპარაკი, აქტუალურია თუ არა, კარგია თუ ცუდი, ამას არავითარი მნიშვნელობა აღარ აქვს. მთავარია, რომ რაღაც მოხდა, რაღაც დოკუმენტური და ნამდვილი, რის გამოც აქ რჩები.
თეატრის მომავალს როგორ ხედავთ?
მგონია, რომ დღეს, როგორც არასდროს, ადამიანებს სჭირდებათ ცოცხალი კომუნიკაცია, ეს პრაქტიკულად ჯანმრთელობისთვისაა საჭირო. სახლში ჯდომის და ამდენი იმპულსის შეკავების მერე, ვფიქრობ, ხელოვნებას რეკრეაციული ფუნქცია აქვს როგორც მენტალური, ისე ხანდახან ფიზიკური ჯანმრთელობისთვისაც. მგონია, რომ ასეთ დროს, როცა ერთი მთავარი კრიზისი გამოჩნდება ხოლმე და საზოგადოება შეთანხმდება, რომ ეს არის პრობლემა, იქვე აუცილებლად საძებარია ალტერნატივა, ნამდვილი პრობლემა ყოველთვის ყურადღების მიღმაა, პანდემიის ნამდვილი ჯოჯოხეთი კი ჯერჯერობით არ ჩანს, თუმცა მგონია, რომ გარკვეული არეულობა ასევე ცვლილებების მომტანიცაა, დიდწილად ჩვენზეა დამოკიდებული, ამ არეულობაში დავინახავთ თუ არა ახალ შესაძლებლობას.
და ბოლოს, რას ისურვებდით საკუთარი თავისთვის როგორც პიროვნულად, ისე პროფესიულად?
ალბათ იმავეს, რასაც ყველა დანარჩენისთვის ვისურვებდი. რაღაცები, რაც ხელს მიშლის, პრინციპში, ის არის, რაც ყველას გვიშლის ხელს. ჩემ შემთხვევაში პოლიტიკური და პროფესიული ერთ წიაღში ცდილობს გადარჩენას. რაკი გადაწყვეტილი მაქვს, რომ ამ ქვეყნიდან არ წავალ და ამ ქვეყანაში მინდა თეატრის კეთება, იმიტომ რომ ვგრძნობ, აქ ბევრი სამუშაოა, ვისურვებდი, რომ უფრო მეტი ადგილი ეჭიროს ხელოვნებას ჩვენს პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ჩვენი დისკუსია კულტურაზე იყოს ერთი უმთავრესი დისკუსია, იმიტომ რომ ეს ავტომატურად იგულისხმებდა ძალიან ბევრი საკითხის ერთბაშად მოგვარებას. როცა კულტურაზე ვლაპარაკობ, თავისთავად არ ვგულისხმობ მხოლოდ ხელოვნებას და მეცნიერებას, ვგულისხმობ კულტურას დიდი გაგებით, მათ შორის ჩვენი თანაარსებობის კულტურას, იმიტომ რომ ჩვენ მიზნად თუ დავისახავთ თავისუფლებას, ამას კულტურის გარეშე ვერ მივაღწევთ. ვისურვებდი, რომ ნაკლებად საშიში იყოს რაღაცების კეთება, მეტად მიმღებელი იყოს ადამიანი განსხვავებული აზრის და, ზოგადად, განსხვავებულის მიმართ, ნაკლები შიში გვქონდეს და ხელოვნება იყოს ავანგარდში ამ შიშების დაძლევის საკითხში. ჩვენ ვერ ვიქნებით თავისუფლები, თუ ვერ გავთავისუფლდებით შიშებისგან. საკუთარ თავს, როგორც რეჟისორს, ვუსურვებდი მეტ გამბედაობას და მეტ რისკს და შესაბამისად, ვისურვებდი, რომ ამგვარი რისკისთვის ისე არ ისჯებოდნენ ადამიანები, როგორც დღეს ისჯებიან.
ავტორი: გვანცა ჩანადირი
ფოტოსესიის იდეის ავტორი: ქეთევან ბარბაქაძე
ფოტო: ლაშა ბაკურაძე
განსაკუთრებული მადლობა: Motif, Decor.it, თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორია
მაკიაჟი: Make Up Institute Georgia
დაწერე კომენტარი