“ჩვენთან რეალობა იმდენად ახლოს მოვიდა, რომ მისი ფიქციისთვის სივრცე აღარ რჩება”, - ამბობს თეატრის რეჟისორი მიშა ჩარკვიანი, რომლის შემოქმედებითი მზერა ტრაგიკული რეალობისა და ახალი სპექტაკლების დადგმის ზღვარზე არაერთი დამაბნეველი კითხვის ნიშნითაა მოცული - რა ფორმებს უნდა მიმართოს თეატრმა დღეს, როცა ირგვლივ ომი ტრიალებს და მას უდანაშაულო ადამიანები ეწირებიან? რა წარმოადგენს კულტურის იარაღს და როგორ უნდა იყენებდნენ ხელოვანები მას? ინტერვიუში მიშა ჩარკვიანი თანამედროვე ეპოქაში თეატრის მთავარ გამოწვევებზე, საკუთარ ხედვებზე, ფიქრებსა და სამომავლო გეგმებზე გვესაუბრება.
შეგიძლიათ გაიხსენოთ ის გადამწყვეტი მომენტი, რომელმაც თეატრისაკენ მიმავალ გზასთან დაგაკავშირათ?
ეს მოხდა ადრეულ ბავშვობაში, სავარაუდოდ, პირველ კლასში ვიქნებოდი. მაშინ ქუთაისში ვცხოვრობდი და მახსოვს, ქალაქის იმდროინდელი გუბერნატორის ინიციატივით დაწყებითი კლასების სკოლის მოსწავლეებისათვის თოჯინების თეატრის სპექტაკლებზე დასწრება უფასო გახდა. მე-3 სკოლაში ვსწავლობდი და თეატრი ზუსტად ჩემი სკოლის წინ მდებარეობდა. რადგანაც ჩემი და უფროსი იყო, გაკვეთილებს ჩემზე გვიან ასრულებდა, სახლში ერთად ვბრუნდებოდით და მისთვის ლოდინი მიწევდა. ამ თავისუფალ დროს კი თოჯინების თეატრში ვატარებდი ხოლმე. პირველად ნანახ სპექტაკლს ერქვა “ვინ დახატავს საქართველოს”, რომელიც დღესაც კი სრული სიცხადით მახსოვს. ამ სპექტაკლში წელიწადის ოთხი დრო იყო ნაჩვენები, ზამთრის ნაწილში დისკობოლი ჰქონდათ გამოყენებული, რომელსაც შუქი ეცემოდა, თან ეს დისკობოლი ტრიალებდა და კედლებზე არეკლილი შუქები თოვლის შთაბეჭდილებას ტოვებდა. ეს სანახაობა იმდენად მატყვევებდა, რომ ძალიან მომინდა მსგავსი რამ მეც გამეკეთებინა. ამ დღიდან მოყოლებული თეატრის რეჟისორობა არასოდეს გადამიფიქრებია.
მას შემდეგ, რაც რეჟისორი გახდით, რა ტიპის იდეებისა და ხედვების წარმოსაჩენად იყენებთ თეატრს, როგორც ერთგვარ სამეტყველო ენას?
მიზანთროპი
თეატრს ყოველთვის ვიყენებდი საკუთარ თავზე სალაპარაკოდ, თუმცა ახლა, როგორც თეატრის არტისტი, ძალიან დაბნეული ვარ. განსაკუთრებით დღეს, ომში, როცა თეატრის სცენაზე ოჯახები ცხოვრობენ და იქ ბავშვები თამაშობენ, ოღონდ პიესას კი არა, მართლა თამაშობენ, წარწერით “ბავშვები” იბომბება, ვეღარ ვფიქრობ, რომ ამ დროს თეატრს რამის თქმა შეუძლია. ჩემი ახლანდელი დაბნეულობა პანდემიიდან დაიწყო, რომელმაც უბედურება იმდენად ხელშესახები, ცოცხალი და თვალსაჩინო გახადა, რომ ტრაგედიის სანახავად თეატრში წასვლა საჭირო აღარაა. მგონია, რომ დღეს ცუდი დროა თეატრისთვის, ყოველ შემთხვევაში, თეატრის კლასიკური გააზრებისთვის. ახალი ფორმების, ახალი ხერხებისა და სათეატრო ენის ძიების დროა. ახლა მგონია, რომ ჩვენთან რეალობა იმდენად ახლოს მოვიდა, მისი ფიქციისთვის სივრცე აღარ რჩება. პანდემიამ უბრალოდ გაუგებარი გახადა თეატრის ფუნქცია, ომმა კი ნათლად დამანახვა, რომ თეატრი უნდა იყოს თავშესაფარი, სადაც ადამიანები იცხოვრებენ ან ემოციურ თავშესაფარს იპოვნიან. ამიტომაც დღეს ცალსახად ვერ გიპასუხებთ, რომ “თეატრს საკუთარ თავზე სალაპარაკოდ ვიყენებ”. ახლა თეატრის დეფინიცია ჩემთვის ძალიან ბუნდოვანია. მგონია, რომ ხელოვნება უბრალოდ არ მუშაობს. კულტურა არ მუშაობს. მსოფლიომ თუ ჯერ კიდევ ვერ მოახერხა იმ ანბანურ ჭეშმარიტებაზე შეთანხმება, რომ ომი არ უნდა არსებობდეს, მაშინ კულტურა ალბათ უძლურია და თავის პირველად ფუნქციას ვერ ასრულებს. ბევრი ფიქრი დაგვჭირდება იმის მისახვედრად, რა შეიძლება გავაკეთოთ ხელოვნების გასაცოცხლებლად და მეც ამ გზებს ვეძებ. ყველაფერი, რაც აქამდე მიკეთებია, ჯერ პანდემიამ და ახლა უკვე ომმა მთლიანად ეჭვქვეშ დააყენა, უსიცოცხლო მოვლენებად აქცია. მგონია, რომ ენა, რომელსაც ადრე სასაუბროდ ვიყენებდი, უბრალოდ, მოკვდა.
დეფინიციის მიგნებას ისურვებდით?
მიზანთროპი
მე მგონია, რომ ძიება არასდროს სრულდება... კარგ შემთხვევაში. დიდი იმედი მაქვს, რომ ჩემს ცხოვრებაში არ დადგება დღე, როცა გადაჭრით შემეძლება ვთქვა - “აი, ახლა უკვე ვიცი რა არის თეატრი”, მაგრამ იმედი მაქვს, დავიბრუნებ თეატრის შეგრძნებას. ერთადერთი რაც დანამდვილებით ვიცი ისაა, რომ არტისტისთვის ხელოვნება საკუთარ თავზე საუბრის მცდელობაა და ირეკლავს იმ გარემოს, რომელშიც ის ცხოვრობს. თეატრი იმდენად სინთეზურ ხელოვნებად იქცა, რომ აქ დეფინიციების ძიება არასერიოზულიც იქნებოდა, მაგრამ თუ მაინც შევეცდებით, ის, ალბათ, მოქმედ პირს და დამკვირვებელს აერთიანებს. თეატრი შეიძლება ნამდვილ ცხოვრებაშიც გაჩნდეს. მაგალითად, ვიღაცამ ავტობუსის გაჩერებაზე გონება დაკარგოს და დანარჩენებმა უყურონ ან დაეხმარონ.
რამდენიმე წლის წინ თეატრალური კომპანია “ღია სივრცე” დააფუძნეთ. რა მიზნები ჰქონდა მას თავიდან და განვითარების რა ეტაპზეა დღეს?
UNMEMORY, დავით ხორბალაძის მუსიკალური სპექტაკლი, "ღია სივრცე"
უკვე ხუთი წელია “ღია სივრცე” არსებობს. თავიდან მისი თეატრალური მიმართულება ტრადიციულ სარეპერტუარო სისტემას ეყრდნობოდა. დღეს “ღია სივრცე” შეიცვალა და, ჩემი აზრით, უფრო სწორ სისტემაში აღმოჩნდა. ვთვლი, რომ ის ერთგვარი კვლევითი ლაბორატორიაა, სადაც სხვადასხვა დარგის არტისტები ეძებენ საკუთარ თავს, ერთმანეთს ხვდებიან და ცდილობენ საკუთარი თავი და ერთმანეთი უკეთ გაიცნონ. “ღია სივრცეში” ხშირად მუშაობენ ისეთი არტისტები, რომლებსაც არასოდეს ჰქონიათ თეატრში მუშაობის გამოცდილება. ჩვენთვის ამ სივრცეში მსგავსი შეხვედრები მნიშვნელოვანია. ახლა სარეპერტუარო სისტემაც შეიცვალა: ჩვენ ვმუშაობთ სპექტაკლზე, წარმოვადგენთ გარკვეულ რაოდენობას - ჯერჯერობით მხოლოდ ათს, რის შემდეგაც ეს სპექტაკლი რეპერტუარიდან სამუდამოდ იხსნება და ახალი ჯგუფი, ახალი საკითხის კვლევას იწყებს.
ეს მეთოდი მაყურებლების მოტივაციასა და მობილიზებას იწვევს თუ პირიქით, მათ აღიზიანებთ?
მშობელთა კრება
სიმართლე გითხრათ, ამ გადაწყვეტილების მიღებისას მაყურებელზე ყველაზე ნაკლებად ვიფიქრეთ. აქ პრინციპია მნიშვნელოვანი. მაყურებელი “ღია სივრცეში” უნდა დააკვირდეს არა ჩვეულებრივ სარეპერტუარო პროცესს, არამედ კვლევას და ამ კვლევის შედეგებს, იმ ჯგუფებს, რომლებიც “ღია სივრცეში” მოდიან სამუშაოდ - რას აკეთებენ და როგორ ვითარდებიან ისინი.
პიესის კითხვისას რა გათქმევინებთ დანამდვილებით, რომ იგი აუცილებლად თავად უნდა დადგათ?
მშობელთა კრება
ასეთი შეგრძნება სამწუხაროდ გამიქრა. კოვიდპანდემიამდე, როცა ტექსტს ვკითხულობდი ჯერ კიდევ შუა ნაწილში ვიცოდი, რომ ამ პიესას აუცილებლად დავდგამდი. მართალია, ხშირად ფინალი არ მომწონებია და აღარც დამიდგამს, მაგრამ სურვილი იმისა, რომ ტექსტი ამეღო და სპექტაკლად მექცია, ბევრ პიესაზე გამჩენია. სცენა, როგორც პირობითი სამყარო, ჩემთვის ძალიან გასაგები იყო. ახლა მგონია, რომ იმ ამბებს ვეძებ, რომლებიც ცხოვრებასთან ყველაზე ახლოს იქნება. ამწუთას მხოლოდ ცხოვრებაზე დაკვირვება შემიძლია. მიუხედავად იმისა, რომ დრამატურგია ჩემთვის ძალიან საყვარელი საკითხავია და მთელი ჩემი საქმიანობაც მას ეფუძნებოდა, ახლა აღარ მაქვს ზუსტი პასუხი იმაზე, თუ როგორ ვირჩევ პიესებს, რადგან დღეს პიესებს ვეღარ ვირჩევ.
გამოდის, სამომავლოდ თეატრში ნამდვილი ამბების დადგმას დაიწყებთ…
მშობელთა კრება
კი, რადგან აუდიტორიისათვის აღარაფერი დამრჩა სათქმელი, სივრცეს ნამდვილ ადამიანებს დავუთმობ, მინდა სცენიდან ხალხმა ისაუბროს და მე გავხდე აუდიტორიის ნაწილი. ახლა მხოლოდ ამაზე ვფიქრობ და მხოლოდ იმისთვის ვარ მზად, რომ ადამიანებს მოვუსმინო. ის ბოროტება, რაც ახლა ხდება, როგორც არტისტს, ენას მართმევს. ახლა რომ პიესა დავდგა ომზე და შევქმნა ტრაგედიის ფიქცია, არც საჭიროდ მიმაჩნია და ვერც მორალურად ვამართლებ. ბოლოს ვდგამდი ესქილეს “სპარსელებს”, რომლის რეპეტიციებიც შევაჩერე, მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტზე უკვე ორი წელი ვმუშაობდი. ეს პიესა ომზეა და მას შემდეგ, რაც ნამდვილი ომი გაჩნდა ჩვენს ცხოვრებაში, ვეღარ შევძელი მისი გამოგონება. ტრაგედია იმდენად მოგვიახლოვდა, რომ თეატრში მისი იმიტაციის ადგილი აღარ დარჩა.
ახალი ამბების შეკრების მცდელობა პროექტის სახეს როგორ მიიღებს?
ღია სივრცე
ამ პროექტს “ღია სივრცისთვის” ვამზადებ. ასი ადამიანი მონაწილეობს. ისინი არ არიან მსახიობები. უფრო სწორად, მსახიობებიც არიან, მაგრამ არაფერს თამაშობენ, საკუთარ ამბებს ჰყვებიან. სულ ათი სპექტაკლი გაიმართება, თითოეულში ათი გამომსვლელი მიიღებს მონაწილეობას და თავიანთ ნამდვილ ისტორიებს მოჰყვებიან. ამ სპექტაკლებში თავს იყრის სხვადასხვა ხალხი: ომის დროს დევნილები, ვეტერანები, სამხედრო ექიმები, ასევე სტუდენტები, ექიმები, მშრომელები, დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტზე ხელმომწერები, 9 აპრილის მონაწილეები… ბევრი განსხვავებული ადამიანი, განსხვავებული შეხედულებებით. სივრცე, რომლის შექმნასაც ამ ნამუშევარში ვცდილობ, უნდა იყოს დისკუსიისა და დიალოგის ადგილი, სადაც მე, როგორც რეჟისორი უმეტესად ამ ამბების შემკრების ფუნქციას შევითავსებ. შეიქმნება სივრცე, სადაც ბოლოს და ბოლოს ერთმანეთს მოვუსმენთ, მით უმეტეს ახლა, როცა დავრწმუნდით, რომ მომავალში ყველაფერი შეიცვლება, როცა ამ მომავლის ბუნდოვანება ყველაზე მეტად გვაშინებს. ვეცდები დავაკვირდე, თუ რისი დაკარგვის გვეშინოდა ყველაზე მეტად ამ რთულ დროს, ამ გადამწყვეტ მომენტში.
ამ სპექტაკლებზე დასწრებას როდის შევძლებთ?
მაისის დასაწყისში.
არაერთი კლასიკური პიესა გაქვთ დადგმული, რომელთა სიუჟეტები თქვენი სპექტაკლებით თანამედროვე რეალობაშია გადააზრებული. სად გადის ზღვარი ძველი პიესის სულის შენარჩუნებასა და თანამედროვე მაყურებელთან თანამედროვე სათქმელის გადაცემის სურვილს შორის?
ჰეკაბე
საკითხები, რომლებსაც ვხვდებით კლასიკურ, განსაკუთრებით ბერძნულ ტექსტებში, მუდამ თანამედროვეა. რომ გითხრათ, რთულია კლასიკური პიესის თანამედროვე კონტექსტში გააზრება-მეთქი, მოგატყუებთ. ეს ამბები იმდენად ცოცხალი და კლასიკურია, ალბათ, მხოლოდ ისღა რჩება, მსახიობს არ ჩააცვა ტოგა და შეარჩიო თანამედროვე სცენოგრაფია და კოსტიუმი.
მაგალითად, მედეა, რომელსაც თანამედროვედ აცვია და სამზარეულოში იმყოფება…
მედეა
“მედეას” დადგმისას გერმანიიდან ახალი დაბრუნებული ვიყავი და იმ დროს ჩემთვის ყველაზე გასაგები იყო, თუ რას გრძნობდა ემიგრაციაში მყოფი ადამიანი. მედეაც ამგვარად, სამშობლოდან წასულ ქალად წავიკითხე. სამზარეულო, რომელიც სცენაზე შევქმენი, იმ საერთო სამზარეულოს ანალოგი იყო, რომელიც გერმანიაში სწავლისას, სტუდენტურ საცხოვრებელში გვქონდა და ჩვენი, სტუდენტების შეხვედრის მთავარ სივრცეს წარმოადგენდა. იქ ხშირად ვხვდებოდით ერთმანეთს სხვადასხვა კულტურის ხალხი, ბევრს ვსაუბრობდით, ზოგჯერ იქ მთელ დღესაც ვატარებდით. ამიტომ სპექტაკლში სამზარეულო, ასე ვთქვათ, ჩემი ემიგრაციული გამოცდილების რეკონსტრუქცია იყო, უფრო კონკრეტულად კი, საუბრის გასამართი ნაცნობი სივრცე. თითქოს ამ სპექტაკლშიც ასე ხდება - სალაპარაკოდ ყველა სამზარეულოში მოდის. მაშინ ვცდილობდი საკუთარ თავზე მელაპარაკა, ეს ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო.
ყოველთვის აღნიშნავთ, რომ თეატრით საკუთარ თავზე ლაპარაკობთ. უფრო მეტად რომ დავაკონკრეტოთ, შეგიქმნიათ პერსონაჟი - ავტოპორტრეტი, რომელიც კონკრეტულად თქვენზე ამეტყველდებოდა?
მიზანთროპი
ყველა პერსონაჟი ავტოპორტრეტია და თან არ არის. ერთადერთი პერსონაჟი, რომელსაც დავასახელებდი, ალბათ ალცესტი იქნებოდა “მიზანთროპიდან”. მგონია, რომ ძალიან ვგავდი მაშინ. მე ძალიან მიყვარს მსახიობები და ყოველთვის ვაძლევ მათ სივრცეს თვითგამოხატვისთვის. მსახიობებთან ურთიერთობა ერთ-ერთი უმთავრესია, რაც თეატრში მტოვებს, ამიტომ როგორც მე ვცდილობ თეატრით საკუთარ თავზე მოყოლას, ისევე ვაძლევ მსახიობებს პერსონაჟებით საკუთარ თავზე ლაპარაკის შესაძლებლობას. თითქმის არასდროს ვიღებ ერთპიროვნულ გადაწყვეტილებას, ყოველთვის ვუსმენ მსახიობს, ვგრძნობ იმ დისკომფორტს, რომელიც რომელიმე სცენასთან დაკავშირებით აწუხებს და ამის გამო ბევრ ისეთ სცენაზე მითქვამს უარი, რომელიც ძალიან მომწონდა. აღმომიჩენია, რომ ეს სცენა არ დახმარებია მსახიობს. სცენა თუ მსახიობს არ ეხმარება, ესე იგი, ხელს უშლის და თუ ხელს უშლის, სპექტაკლი კარგი ვერ გამოვა. ამიტომ პერსონაჟები მსახიობებს ეკუთვნით. ყოველთვის ვცდილობ პერსონაჟები მათ პიროვნულ გამოცდილებებს დავუკავშირო.
რას ურჩევდით მათ, ვინც თანამედროვე თეატრითაა დაინტერესებული?
მშობელთა კრება
რთულია ჩემთვის თეატრზე ისევ ვილაპარაკო და ვინმეს რამე ვურჩიო. ბოლოს ნანახი ყველაზე დიდი წარმოდგენა ჩემთვის ბალენსიაგას ჩვენება 360° იყო. დღეს ყველანაირი ზღვარი წაიშალა. ჩემი აზრით, აღარ არსებობს წითელი ხაზი, თეატრსა და რომელიმე სხვა მედიუმს შორის. ვისაც თეატრი აინტერესებს, ალბათ ხელოვნების ყველა დარგით უნდა დაინტერესდეს, ბევრი წაიკითხოს და ნახოს. ვერ ვიხსენებ ავტორს, რომელიც ახალ დროსა და სივრცეს უპასუხებს. ალბათ, მეასედ ვკითხულობ საოცარი მწერლის, სვეტლანა ალექსიევიჩის წიგნებს. ვთვლი, რომ წარსულის გააზრების გარეშე შეუძლებელია სახელები დავარქვათ იმ ჭრილობებს, რომელსაც მთელი მსოფლიო ებრძვის. ალბათ არაფერ ახალს არ ვამბობ, მაგრამ ალექსიევიჩი ამაში ძალიან მეხმარება. ყველას ვურჩევ მისი შესანიშნავი წიგნების წაკითხვას.
ავტორი: ანა გაბისიანი
დაწერე კომენტარი