Hammock Magazine  დანართის რიგით მე-5 ნომრიდან -  ,,საქართველო 1990-იანები: რჩევები გადარჩენისთვის"  გთავაზობთ ინტერვიუს ქეთი კაპანაძესთან. ნომრის რედაქტორი ელენე აბაშიძე.

ე: ქეთი, როგორია 1990-იანი წლების პოლიტიკური კრიზისის შენი გამოცდილება?

 

ქ: მუშაობა როგორც თავისუფალმა მხატვარმა 1983 წლიდან დავიწყე, აკადემიის პარალელურად, სადაც თანამედროვე ხელოვნების კეთება აკრძალული იყო.

ხშირად, ერთი გადაწყვეტილება მთელი ცხოვრების ლანდშაფტს ცვლის. ასეთი იყო ჩემი და გია ეძგვერაძის კავშირი. მის გვერდით მე შევძელი ის გავმხდარიყავი ვინც ვარ. ხშირად არც კი ვიცით, ვკარგავთ თუ ვამჟღავნებთ ჩვენს პოტენციას ბოლომდე, როდესაც გადაწყვეტილებას ვიღებთ ჩვენი შემოქმედების გზაზე. კრიზისად სწორედ იმას ჩავთვლიდი, როცა უსასრულო კომპრომისების რიგს ჩვენს ცხოვრებას ვარქმევთ და დინებას მივყვებით.

1990იანი წლებს კრიზისმა იმდენად არ დამბლოკა, როგორც საკუთარმა კრიზისმა 1980იანი წლების ბოლოს. ეს იმაში მდომარეობდა რომ გრაფიკა, (ფერწერას ვერ დავარქმევდი) აღარ მაკმაყოფილებდა და ის რაც აქამდე ასე უშუალოდ მოდიოდა ჩემგან, ბანალურად მომეჩვენა. იმის გაცნობიერება კი, რომ არც კი მინდა ყველა იდეის ერთ მასალაში გადმოცემა, არ იყო ადვილი, რადგან ამ გზებს არავინ არ გასწავლის. ეს ისეთი გრძნობაა, როცა ავად ხარ, და ავადმყოფობა სულ უფრო რთულდება სანამ, ერთხელაც არ გივლის და დაინახავ რომ რაღაც გაგიკეთებია. 

მაშინ, 1990 წელს გავაკეთე პირველი გარდამტეხი ნამუშევარი. ეს იყო ჩემი პასპორტის ფოტო, ექვსი პორტრეტი, რომელიც სხვადასხვა ინდივიდუმად გადავაკეთე, კაცად და ქალად, ეგვიპტელად და ზანგად, ევროპელად და აზიელად. ეს იყო პირველი კონცეპტუალური ნამუშევარი, ერთგვარი კონტრა პოზიციია კომუნისტურ მხატვრობასთან მიმართებაში, სადაც ინდივიდუმი და პიროვნება არავის აინტერესებს.  

1991 წელში კაზანში ჩავედი, (ეს გზა დიდი თავგადასავალი იყო, სწორედ მაშნ დაიწზო ცვლილებები აფხაზეთში), და გავაკეთე ფოტო სერია. ფოტოები ძალიან ჩაკეტილ და მელანქოლიურ სივრცეს ასახავენ, თუმცა ნაწილი ფოტოებისა ქუჩაშია გადაღებული. აქაც მთავარი თემაა ინდივიდუუმი და მისი არსებობა. 

ამ პერიოდის ნამუშევრების კონცეფცია იმაში მდგომარეობდა, რომ ყურადღებას ვუთმობდი ყოველდღიურ საგნებს, რომლებთაც აქამდე არავითარი დატვირთვა არ ჰქონდათ. ისინი მინდოდა მექცია ნიშნებად, რომლებიც მიანიშნებენ რაღაცა სხვას, ვიდრე მატერიალური და ფიზიკური სამყაროს გამოვლენას.

როდესაც ნამდილი კრიზისი დადგა ქვეყანაში, მე წერით დავიკავე თავი, ბავშვობაში მინდიდა მწერალი გავმხდარიყავი, და ხშირად მიცდია. 

ამ პერიოდში ლექსებს, ფილმს სცენარს, ფილოსოფიურ და კონცეპტუალურ ტექსტებს ვწერდი. ასეთ ტექსტებს შემდეგ ვაძლევდი გრაფიკულ ფორმას ჩემი ნამუშევრებისთვის, რასთვისაც მეტალს როგორც მათ ტანს ვიყენებდი.

რა არის მხატვრობა? მხატვრობა ალბათ ყველა მხატვრისთვის ცხოვრების ფორმაა, და ზოგჯერ, რადგან ეს საზღვარი დაკარგულია, ვერც კი ვამჩნევთ, თუ როგორ ვიმეორებს ჩვენს თავს, ჩვენს სტილს და როგორ ვიქცევით ჩვენივე პროდუქტად. ვფიქრობ, “მხატვის ხელწერა” - ეს მცნება წინა საუკუნის მცნებაა, 21 საუკუნის მხატვარი ფიქრობს მხოლოდ იდეაზე და ამ იდიეს გადმოსაცემად ყველა ხერხს იყენებს. 

 

ე: შენი ფოტოგრაფიას ეტყობა, რომ მის უკან დგას აკადემიური განათლების მქონე კარგი გრაფიკოსი. ეს აკადემიაში ისწავლე?

 

სწავლა ნიკოლაძის სამხატვრო სასწავლებელში დავიწყე, ორი წელი ქანდაკების კლასში, მერე კი ფერწერაზე, აკადემიაშიც პირველ კურსზე გრაფიკაზე ვისწავლე. ფოტოგრაფიის კეთება ჩემით დავიწყე 1990 წელს. ფოტოგრაფიის მხოლოდ ესთეტიკა მე არაფერს არ მაძლევს, ფოტოგრაფია ჩემთვის გადმოცემის ხერხია, ამიტომაც ვარქმევთ კონცეპტუალურ ფოტოგრაფიას. რაც უფრო ზუსტად ვახერხებ იდეის გადმოცემას, იმასთან მიახლოვებას რისი თქმაც მინდა, მით უფრო ექსპრესიულია „იმეჯი“ და მოქმედებს ჩვენზე მისი ვიზუალური კოდი.

 

მე ჩემს ნამუშევრებზე ვერ ვიტყოდი რომ პოლიტუკური დატვირთვა აქვთ, თუმცა მაქვს ნამუშევრები, სადაც პირდაპირ სიტყვა -პოლიტიკას ვახსენებ. ეს ნამუშევრები არ არის პროპაგანდა. თუმცა, არასოდეს არ არის მოწყვეტილი ჩვენს სოციალურ გარემოს. ტექსტების შინაარსიც მათი საბოლოო ფიზიკური ფორმის გარეშე მხოლოდ ლიტერატურა იქნებოდა.ცხშირად ტექსტებს აქვთ იუმორი, რაც დისტანციას ქმნის ჩემსა და მათ შინაარს შორის. როგორც იუმორი, შეიძლება დავინახოთ როგორც სასწორი სუბიექტურ აზრსა და ობიექტურს შორის.

 

ე: რთული იყო ყოფილიყავი ხელოვანი, რომელიც იმ დროის საბჭოთა კავშირის ხელოვნების კანონს უპირისპირდებოდა და თან ქალი, რომელსაც ქალისა და კაცის მკაცრი დიქოტომიის გარღვევა აინტერესბდა? როგორც ვხვდები შენ მარტო იყავი.

 

ქ: ერთი შემიძლია დანამდვილებით ვთქვა, რომ 1983-90 წლებში არავინ მომცემდა გამოფენის გაკეთების საშუალებას სწორედ ამ მიზეზებით და ამასთანავე, რადგან 20 წლის ვიყავი. ჩვენი ოჯახი მხოლოდ ქალებისაგან შედგებოდა, დედაჩემი მსახიობი, ბებიაჩემი კი თანადედროვე აზროვნების ადამიანი, მისი სიტყვებით გავიზარდე: შენ უნდა დამოუკიდებელი იყოვო. ბავშვობიდან დიდი შინაგანი წინააღმდეგობა მქონდა ყველა იმ მოთხოვნების მიმართ, რაც პიროვნების სოციალურ ჩარჩოებში მორგებას ცდილობს. არ ვიცი როგორ დამთავრდებოდა ეს დაპირისპირება, ‘პერესტროიკა’-ს რომ ცოტა არ შეერბილა ეს კანტები. თუკი აქამდე მხოლოდ ინდივიდუალურად ვყიდდი ნამუშევრებს,1992 წლიდან უკვე სტიპენდიებით მიწვევენ საზღვარგარეთ, და ამ პერიოდშიც ხომ ბევრი მხატვარი წავიდა და დარჩა.

მაგრამ როგორც დღემდე ჩანს, დღევანდელ საქართველოშიც არ მიიჩნევა ეს დანაკლისად, ასე მგონია, რომ ნაწილობრივ არ არის გაცნობიერებული, რომ კულტურა მხოლოდ ისტორიით არ განისაზღვრება, არამედ ის ყოველდღიურად იქმნება, და რაც მთავარია იცვლლება მისი კრიტერიუმები. 

 

ე: რატომ წახვედი საქართვლოდან?

 

ქ: ორი მიზეზით არ ვრჩებოდი საზღვარგარეთ, ჩემი შვილის ანნას გამო, რადგან, მაშინ ბავშვთან ერთად შეუძლებელი იყო წასვლა და ჩემი სოციალური როლის გამო საქართველოში, რადგან მინდოდა ცვლილება შემეტანა საერთო ცნობიერებაში ხელოვნების მიმართებით. ამიტომაც გამოვეცით პირველი ჟურნალი თანამედროვე ხელოვნებაზე: კოკა რამიშვილმა, ნიკო ლომაშვილმა და მე. სამწუხაროდ, მეორე ნომრის გამოსაცემად ვერღარ ვიპოვეთ დაფინანსება და ფარ-ხმალი დავყარეთ. დღეს დღეობით ყველანი საზღვარგარეთ ვცხოვრობთ...

2000 წელს სტიპენდიით გერმანიაში წავედით, ამ შემთხვევაში ანნასთან ერთად ვიყავი მიწვული. ამ ფაქტმა ანნას შემოქმედებისთვისაც მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა. ვფიქრობ მისი ნამუშევრები ატარებენ მთელი კულტურის ნიშანს და ამავე დროს არიან ძალიან აქტუალური… ვფიქრობ საქართველოში არ არის საკმარისი ინფორმაცია საზღვარგარეთ მცხოვრებ ახალგაზრდა ქართველ მხატვრებზე. 

 

ე: როგორ უნდა გადარჩე? რას ეტყოდი ადამიანს ვინც მსგავსი ამოცანების წინაშე დგას დღეს?

 

ქ: ალბათ ყველამ, ვინც ეს კრიზისის პერიოდი გამოიარა, ახსოვს, რომ ადამიანები უნივერსიტეტში, სკოლებში, სავადმყოფოებში ხელფასის ანაზღაურების გარეშეც კი მუშაობდნენ. ხშირად ჩვენი საქმე გვაკეთებს ჩვენ, ზოგჯერ ჩვენ ვაკეთებთ საქმეს.

მე ვფიქრობ ყოველმა შემოქმედმა ადამიანმა უნდა გააკეთოს ის, რაც არ იცის. ის რაც აღმოჩენას გავს, როგორც აინშტაინი ამბობდა “ დასვი ყოველთვის კითხვები“. 

როგორც მხატვარი იგივეს ვიტყოდი, რომ გადარჩე, უნდა იმუშაო. ჩემთვის მხატვრობა თავშესაფარია, რომელიც ყოველთვის ჩემთანაა, სულერთია თუ სად ვიცხოვრებ.